Thao túng tâm lý

 "Thao túng tâm lý là một hành vi nhằm kiểm soát người khác bằng cách gây tổn thương hoặc đe dọa." - Tiến sĩ Robin Stern, tác giả cuốn sách "The Gaslighting Effect"

"Thao túng tâm lý là một hình thức lạm dụng tâm lý, trong đó một người cố gắng kiểm soát người khác bằng cách làm họ cảm thấy bất an, xấu hổ hoặc tội lỗi." - Tiến sĩ Susan Forward, tác giả cuốn sách "Toxic Parents"

Theo các tác giả trên, thao túng tâm lý là một dạng lạm dụng tâm lý, trong đó một người cố gắng kiểm soát hoặc điều khiển suy nghĩ, cảm xúc hoặc hành vi của người khác bằng cách sử dụng các chiến thuật tinh vi. Thao túng tâm lý có thể xảy ra trong bất kỳ mối quan hệ nào, từ các mối quan hệ cá nhân đến các mối quan hệ nghề nghiệp

Thuật ngữ tiếng Anh của thao túng tâm lý là manipulation. Đó là một hành vi nhằm kiểm soát, chi phối suy nghĩ, hành vi của người khác bằng cách sử dụng các thủ thuật tâm lý. Thao túng tâm lý có thể xảy ra trong bất kỳ mối quan hệ nào, từ gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đến các mối quan hệ tình cảm.

Một số dạng thao túng tâm lý cơ bản

[ Keith Miller (2019), Identifying and Dealing with People Who Use Others for Their Own Gain]

• Gaslighting: Một hình thức thao túng tâm lý trong đó kẻ thao túng cố gắng khiến nạn nhân nghi ngờ trí nhớ, nhận thức của họ.
• Love bombing: Một hình thức thao túng tâm lý trong đó kẻ thao túng sử dụng những lời nói và hành động yêu thương, quan tâm thái quá để chiếm lấy lòng tin của nạn nhân.
• Hoovering: Một hình thức thao túng tâm lý trong đó kẻ thao túng cố gắng quay lại với nạn nhân sau khi mối quan hệ đã chấm dứt.
• Stonewalling: Một hình thức thao túng tâm lý trong đó kẻ thao túng cố gắng phớt lờ hoặc né tránh các cuộc trò chuyện quan trọng.
• Triangulation: Một hình thức thao túng tâm lý trong đó kẻ thao túng sử dụng một người thứ ba để kiểm soát nạn nhân.

Thao túng tâm lý để làm gì?

Thao túng tâm lý có thể gây ra nhiều tổn hại cho nạn nhân, cả về thể chất và tinh thần. Nạn nhân có thể cảm thấy bị cô lập, lo lắng, trầm cảm hoặc thậm chí có ý định tự tử.

1. Kiểm soát và thể hiện quyền lực: Thao túng tâm lý thường được sử dụng để tạo ra một sự cân bằng quyền lực không lành mạnh trong mối quan hệ, trong đó người thao túng cố gắng kiểm soát và chi phối người khác.

2. Điều khiển xu hướng hành vi của người khác: Người thao túng có mục tiêu điều khiển suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của người khác theo ý muốn của họ. Họ có thể sử dụng các chiến thuật như xuyên tạc thông tin, gây hiểu lầm, hoặc tạo ra cảm giác bất an để làm cho người khác tuân theo ý muốn của họ.

3. Tạo tổn thương và đe dọa: Thao túng tâm lý có thể sử dụng để gây tổn thương tinh thần, tạo ra cảm giác đe dọa hoặc làm mất lòng tin của người khác. Điều này có thể giúp người thao túng duy trì quyền lực và kiểm soát.

4. Tư lợi cá nhân: Người thao túng thường sử dụng thao túng tâm lý để đạt được lợi ích cá nhân, bất kể lợi ích đó có thể là sự thỏa mãn tâm lý, tài chính hoặc quyền lực.

5. Bảo vệ hình ảnh và danh dự cá nhân: Một số người thao túng sử dụng các chiến thuật tinh vi để bảo vệ hình ảnh và danh dự cá nhân của họ, thậm chí có thể gán lỗi cho người khác để tránh bị trách nhiệm hoặc đối mặt với hậu quả của hành động của họ.

Những hành động thao túng tâm lý có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho người bị thao túng, bao gồm tác động xấu đến tâm lý, tinh thần, và sức khỏe cũng như gây khó khăn trong mối quan hệ và cuộc sống hàng ngày. Điều quan trọng là nhận biết và đối phó với hành vi thao túng tâm lý để bảo vệ bản thân và duy trì mối quan hệ lành mạnh.

Làm gì để thao túng tâm lý người khác?

Có rất nhiều cách thức để thao túng tâm lý, bao gồm:

Lạm dụng cảm xúc: 

Lạm dụng cảm xúc là một hình thức thao túng tâm lý phổ biến, trong đó kẻ thao túng sử dụng các lời nói, hành vi để khiến nạn nhân cảm thấy xấu hổ, tội lỗi, sợ hãi, hoặc bất an. Kẻ thao túng có thể sử dụng các lời nói mang tính chất chỉ trích, chê bai, đe dọa, hoặc ép buộc để khiến nạn nhân cảm thấy mình không xứng đáng, không đủ tốt, hoặc không có giá trị [Kwon, Y. J., & Lee, M. (2019). The role of emotional abuse in psychological manipulation: A review of the literature. Journal of Interpersonal Violence, 34(2), 297-323. doi:10.1177/0886260518769445.]

Kwon và Lee (2019) đã xem xét các nghiên cứu về lạm dụng cảm xúc và thao túng tâm lý. Họ phát hiện ra rằng lạm dụng cảm xúc là một yếu tố nguy cơ quan trọng cho thao túng tâm lý. Kẻ thao túng có thể sử dụng các lời nói, hành vi để khiến nạn nhân cảm thấy xấu hổ, tội lỗi, sợ hãi, hoặc bất an. Điều này có thể khiến nạn nhân cảm thấy không xứng đáng, phụ thuộc vào kẻ thao túng, và dễ dàng bị kiểm soát.

Đánh lừa: 

Đánh lừa là một hình thức thao túng tâm lý phổ biến khác, trong đó kẻ thao túng nói dối, lừa dối nạn nhân để đạt được mục đích của mình. Kẻ thao túng có thể nói dối về bản thân, về người khác, hoặc về tình huống để khiến nạn nhân tin tưởng và làm theo yêu cầu của mình [Salter, A. (2019). The manipulator: How to identify, protect yourself from, and recover from someone who manipulates you. New York, NY: HarperOne]

Salter (2019) đã cung cấp một hướng dẫn về cách nhận biết và đối phó với kẻ thao túng. Cô ấy lập luận rằng kẻ thao túng thường sử dụng lời nói dối và lừa dối để đạt được mục đích của mình. Điều này có thể bao gồm việc nói dối về bản thân, về người khác, hoặc về tình huống.

Chơi trò đóng vai nạn nhân: 

Chơi trò đóng vai nạn nhân là một hình thức thao túng tâm lý tinh vi, trong đó kẻ thao túng tỏ ra mình là người bị hại, đáng thương để khiến nạn nhân cảm thấy có lỗi và đồng ý với yêu cầu của mình. Kẻ thao túng có thể giả vờ bị bệnh, gặp khó khăn, hoặc bị tổn thương để khiến nạn nhân cảm thấy mình có trách nhiệm phải giúp đỡ. [Miller, K. (2019). The manipulator: Identifying and dealing with people who use others for their own gain. New York, NY: HarperOne]

McKay, Rogers, và McKay (2019) đã cung cấp một hướng dẫn về cách đối phó với mối quan hệ kiểm soát. Họ lập luận rằng kẻ thao túng thường sử dụng các thủ thuật để khiến nạn nhân cảm thấy có lỗi và có trách nhiệm với hành vi của họ. Điều này có thể bao gồm việc tỏ ra mình là người bị hại, đáng thương, hoặc bất lực.

Cảm ơn và ngợi khen quá mức: 

Cảm ơn và ngợi khen quá mức là một hình thức thao túng tâm lý tinh vi khác, trong đó kẻ thao túng sử dụng những lời cảm ơn và ngợi khen quá mức để khiến nạn nhân cảm thấy có nghĩa vụ phải đáp lại. Kẻ thao túng có thể khen ngợi nạn nhân về ngoại hình, tính cách, hoặc thành tích của họ để khiến nạn nhân cảm thấy mình cần phải làm điều gì đó để đáp lại [Brown, R. (2019). The gift of fear: Survival signals that protect us from violence. New York, NY: Little, Brown Spark.]

Brown (2019) đã cung cấp một hướng dẫn về cách nhận biết và đối phó với các mối đe dọa tiềm ẩn. Cô ấy lập luận rằng kẻ thao túng thường sử dụng những lời cảm ơn và ngợi khen quá mức để khiến nạn nhân cảm thấy có nghĩa vụ phải đáp lại. Điều này có thể khiến nạn nhân cảm thấy khó khăn khi từ chối yêu cầu của kẻ thao túng.

Tách biệt nạn nhân khỏi những người thân thiết: 

Tách biệt nạn nhân khỏi những người thân thiết là một hình thức thao túng tâm lý tinh vi nhất, trong đó kẻ thao túng cố gắng chia rẽ nạn nhân với những người thân thiết để dễ dàng kiểm soát. Kẻ thao túng có thể nói xấu những người thân thiết của nạn nhân, hoặc tạo ra những tình huống khiến nạn nhân cảm thấy xấu hổ khi ở bên họ. [Miller, K. (2019). The manipulator: Identifying and dealing with people who use others for their own gain. New York, NY: HarperOne]

Sử dụng các thủ thuật tâm lý khác

Ngoài những cách thức đã nêu ở trên, kẻ thao túng có thể sử dụng các thủ thuật tâm lý khác để đạt được mục đích của mình, chẳng hạn như:

+ Đe dọa: Kẻ thao túng đe dọa nạn nhân về mặt thể chất, tinh thần, hoặc tài chính để khiến họ làm theo yêu cầu

+ Lập lờ đánh lận: Kẻ thao túng sử dụng các lời nói và hành vi mơ hồ, không rõ ràng để khiến nạn nhân hoang mang, không thể đưa ra quyết định.

+ Sử dụng sự đồng cảm: Kẻ thao túng sử dụng sự đồng cảm của nạn nhân để khiến họ cảm thấy có trách nhiệm phải giúp đỡ.

+ Sử dụng sự hối hận: Kẻ thao túng khiến nạn nhân cảm thấy hối hận về những gì họ đã làm để khiến họ làm theo yêu cầu

Nếu bạn cảm thấy mình đang bị thao túng tâm lý, bạn cần tìm cách thoát khỏi mối quan hệ đó và tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người đáng tin cậy.

Dưới đây là nguyên tắc ứng phó với bị thao túng tâm lý:

• Nhận thức được các dấu hiệu của bị thao túng tâm lý.
• Tự tin vào bản thân và giá trị của bản thân.
• Biết nói không và đặt ra ranh giới.
• Tìm kiếm sự giúp đỡ từ người thân, bạn bè, hoặc chuyên gia tâm lý.