Trí tuệ nhân tạo sẽ ảnh hưởng như thế nào tới công việc tiếp theo của bạn?

Trước thực trạng trí tuệ nhân tạo (AI) đang được sử dụng rộng rãi tại các cơ sở làm việc, tương lai của "những công việc có ý nghĩa" đã được xem xét dưới lăng kính hiển vi.

Công việc có ý nghĩa (Meaningful work) được định nghĩa là những hoạt động việc làm có giá trị, nổi bật hoặc cũng có thể là một việc làm có mục tiêu, kỳ vọng cao. Về lý thuyết, những công việc này cần phải có sự hấp dẫn, đa dạng, yêu cầu sử dụng những kỹ năng phức tạp, mang lại lợi ích cho những người khác, đồng thời có thể được tự do lựa chọn.

AI là khả năng sử dụng máy tính và những thiết bị nhân tạo khác để tiến hành các nhiệm vụ yêu cầu trí thông minh-những việc vốn dĩ do con người tiến hành trước đây. Ví dụ, những công việc đòi hỏi khả năng lập luận, lập kế hoạch, giải quyết vấn đề và học hỏi từ những kinh nghiệm và trải nghiệm.

Theo PGS. Sarah Bankins và GS. Paul Formosa, ảnh hưởng của AI tới những công việc có ý nghĩa được cho là đáng kể và phức tạp. Nhận định này cũng được đăng tải trên tạp chí Journal of Business Ethics với bài báo có tựa đề The Ethical Implications of Artificial Intelligence (AI) For Meaningful Work.

AI có khả năng biến công việc của con người trở nên có ý nghĩa hơn thông qua việc tiến hành những nhiệm vụ ít ý nghĩa hơn cho chúng ta, đồng thời giúp chúng ta khuyếch đại năng lực của bản thân. Tuy nhiên, AI cũng có thể khiến cho công việc trở nên ít có ý nghĩa bằng cách tạo ra những nhiệm vụ mới có tính chất nhàm chán hơn, hạn chế tính tự chủ của con người, định hướng thiếu công bằng những lợi ích mà AI mang lại đối với những người có kỹ năng kém hơn.

Theo PGS. Bankins và GS. Formosa, công việc ý nghĩa được xem là rất quan trọng về mặt đạo đức, bởi nó tôn trọng tính tự chủ của con người cũng như năng lực thực hiện các kỹ năng phức tạp của họ nhằm giúp đỡ những người khác, đóng góp vào phúc lợi và hạnh phúc của họ, đồng thời cho phép họ đạt được thành công.

Bám sâu dưới hình dạng của "kẻ thù đội lốt bạn bè" (frenemy)

Báo cáo về các chỉ số liên quan tới AI năm 2023 của Đại học Stanford cho thấy rằng lĩnh vực công nghệ, viễn thông, dịch vụ tài chính, kinh tế, dịch vụ pháp lý và dịch vụ chuyên nghiệp (professional service) đang được tích hợp AI một cách rộng rãi. AI cũng hiện diện ở những ngành nghề tuyến đầu như điều dưỡng và dạy học. PGS. Bankins cho rằng AI đang góp phần giúp đỡ cho việc quản lý bệnh nhân tại các bệnh viện được tốt hơn, đồng thời làm gia tăng sức mạnh đối với các chương trình chatbot của dịch vụ chăm sóc khách hàng hiện nay. AI cũng hứa hẹn mang lại rất nhiều lợi ích cho lĩnh vực giáo dục, trong đó có việc nâng cao khả năng phản hồi của giáo viên cũng như khả năng học tập cá nhân hóa.

Sau khi xem xét những mối liên hệ giữa AI và các công việc có ý nghĩa, PGS. Bankins nhận định rằng AI có thể giúp cho các tổ chức tư duy chiến lược hơn về cách thức sử dụng AI, đồng thời chỉ rõ ý nghĩa của AI đối với những trải nghiệm của nhân viên khi thực hiện các công việc có ý nghĩa.

Theo GS. Formosa, nhìn  nhận cuộc sống của bản thân có ý nghĩa chính là việc chúng ta thấy rằng mình đang có một cuộc sống ý nghĩa, đáng giá, đáng sống và trên hết là có ý nghĩa về mặt đạo đức hay không. Trong khi chúng ta đang tìm kiếm ý nghĩa từ nhiều thứ khác nhau như các mối quan hệ, sở thích, đam mê, thì có một nguồn ý nghĩa quan trọng đối với nhiều người đó chính là công việc mà họ đang làm. Công việc cho phép chúng ta thực hành và mài dũa kỹ năng của mình nhằm mang lại lợi ích cho những người xung quanh, bên cạnh việc phát triển các mối quan hệ đáng giá, có ý nghĩa với những đồng nghiệp của mình.

Tuy nhiên, GS. Formosa cho rằng AI đang trở thành mối đe dọa đối với công việc cũng như nơi làm việc của chúng ta, do đó những câu hỏi về mặt đạo đức đang được đặt ra nhằm ứng phó tốt đối với sự thay đổi này. Việc đơn thuần chỉ nhìn vào những việc mà AI đang được sử dụng là không đủ, thay vào đó, chúng ta cần nhìn nhận xem những công việc mới nào cần phải làm nhằm hiểu rõ về các công việc có ý nghĩa đối với con người hiện nay.

Ví dụ, nếu bệnh viện sử dụng lĩnh vực học máy (machine learning) để quản lý bệnh nhân và giảm thiểu thời gian chờ đợi của họ, điều này có nghĩa là các nhân viên y tế sẽ có nhiều thời gian hơn để làm những việc khác. Nhưng những việc khác là việc gì? Do đó suy nghĩ về việc thiết kế công việc mới là rất quan trọng. Liệu rằng các nhân viên này có được làm những công việc thú vị hơn, tốt hơn thông qua việc sử dụng các kỹ năng của họ hay không? Liệu các nhân viên y tế có nhiều thời gian hơn để tương tác với bệnh nhân của mình hay không? Hay họ sẽ lại được giao những nhiệm vụ tương tự mà không mang lại thay đổi nào đáng kể đối với họ? Liệu họ sẽ được giao những công việc nhàm chán và phục vụ như người hầu, khiến cho công việc của họ trở nên tồi tệ hơn hay không?

PGS. Bankins cho rằng việc chấp nhận AI hiện diện tại nơi làm việc sẽ cần nhiều thời gian bởi có rất nhiều sự lo sợ về ý nghĩa của chúng đối với con người hiện nay. Đối với PGS. Bankins, hỗ trợ cán bộ nhân viên chuyển đổi sang nơi làm việc tích hợp nhiều ứng dụng AI đồng nghĩa với việc chúng ta cần đào tạo, bồi dưỡng cho nhân viên, thiết kế tốt các công việc gia tăng sự hiện diện của AI. truyền tải rõ ràng cho nhân viên biết việc sử dụng AI có ý nghĩa như thế nào đối với công việc của họ. Bên cạnh đó, điều quan trọng nhất là các cơ sở làm việc cần xây dựng văn hóa tổ chức có tính chất hỗ trợ nhiều hơn đối với nhân viên của mình.

Trông chờ vào thiên kiến của con người

Trong khi có nhiều công ty đề cập tới hoặc yêu cầu việc đưa ra những hướng dẫn về mặt đạo đức khi sử dụng AI, vẫn đang tồn tại một vấn đề lớn liên quan tới các lợi ích về mặt tài chính. Để đạt tới giai đoạn triển khai các hướng dẫn về mặt đạo đức đối với AI đòi hỏi các chi phí rất lớn. Bên cạnh đó, có một số lĩnh vực vẫn luôn cần tới sự hiện diện của con người. Ngay cả khi AI có thể thực hiện được nhiều việc rất ấn tượng, ít nhất trong tương lai gần, con người vẫn duy trì các kỹ năng độc nhất và cần thiết của mình ở thế giới việc làm hiện nay. Ví dụ, vẫn cần con người để tiến hành các kỹ năng phán đoán, sáng tạo, giao tiếp, tương tác với các bên liên quan, phản biện và đặt các công nghệ mới vào những bối cảnh phù hợp, những vai trò và nhiệm vụ mà bản thân con người vẫn chưa tưởng tượng tới.

GS. Formosa đã dẫn chứng về khuynh hướng thiên kiến xác nhận của con người (human bias), trong đó chúng ta vẫn thích tương tác với những người khác hơn là tương tác với AI. AI có xu hướng cư xử "vô tình" trong những tình huống mà nó không được lập trình, điều này có nghĩa rằng con người cần phải sử dụng "cảm xúc" để kiểm tra đầu ra của AI trong những ngữ cảnh đặc thù. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã xem xét các cách thức giúp cho việc tương tác của chúng ta AI trở nên "con người" hơn, đồng thời cải thiện các hành vi "thiếu tế nhị" của AI.