Nghiên cứu làm sáng tỏ nguyên nhân vì sao một số người gặp khó khăn hơn trong việc nhận diện gương mặt của những người thuộc chủng tộc khác

Giáo sư Jeremy Tree và Tiến sĩ Alex Jones (Trường Tâm lý, ĐH Swansea) đã tiến hành nghiên cứu nhằm xác định mức độ phổ biến của hiện tượng mù khuôn mặt theo chủng tộc – hay còn gọi là mù khuôn mặt chọn lọc theo nhóm. Kết quả nghiên cứu vừa được công bố trên Tạp chí Tâm lý học Thực nghiệm và hướng tới việc cung cấp những hiểu biết mới về hiệu ứng nhận diện sai lệch giữa các nhóm chủng tộc.

Giáo sư Tree cho biết: Trong nhiều năm qua, nhóm đã nghiên cứu những cá nhân có khả năng xử lý khuôn mặt đặc biệt kém (do bẩm sinh), được biết tới là chứng mù nhận diện khuôn mặt phát triển (developmental prosopagnosia) – có thể ví như một dạng ‘chứng khó đọc’ đối với khuôn mặt. Tuy nhiên, vẫn còn rất ít nghiên cứu về khả năng rằng một số người, thay vì gặp khó khăn chung trong việc nhận diện khuôn mặt, lại có mức độ kém đặc biệt khi phân biệt các khuôn mặt thuộc chủng tộc khác. Chúng tôi muốn tìm hiểu mức độ phổ biến của hiện tượng này cũng như những hệ quả tiềm ẩn.

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ Vương quốc Anh, Trung Quốc, Hàn Quốc, Singapore, Nhật Bản, Úc và Serbia, với sự tham gia của người gốc Á và người gốc Âu. Các đối tượng được yêu cầu hoàn thành những bài kiểm tra trực tuyến, so sánh hình ảnh khuôn mặt trong điều kiện đã loại bỏ các dấu hiệu đặc trưng như tóc, trang sức hay kính mắt. Qua nhiều vòng thử nghiệm, khả năng nhận diện của các cá nhân có sự khác biệt rõ rệt.

Giáo sư Tree lý giải: Mức độ đa dạng trong năng lực nhận thức của mỗi cá nhân lớn hơn nhiều so với những gì chúng tôi dự đoán. Một số cá nhân có khả năng nhận diện khuôn mặt hằng ngày hoàn toàn bình thường, nhưng khi đối diện với khuôn mặt thuộc các chủng tộc khác, họ gặp thách thức nghiêm trọng – và điều này có thể dẫn đến những hệ quả thực tiễn đáng kể.

Ví dụ, trong bối cảnh pháp lý, việc khó nhận diện khuôn mặt thuộc chủng tộc khác có thể gây ra các sai lầm trong việc nhận dạng nhân chứng, dẫn tới nguy cơ kết án oan. Trong các mối quan hệ xã hội và môi trường làm việc, một cá nhân cũng có thể gặp khó khăn đáng kể khi nhận diện đồng nghiệp thuộc các nền tảng sắc tộc khác nhau, tương tự như cách những người mắc prosopagnosia (hội chứng quên mặt) gặp khó khăn với tất cả các khuôn mặt.

Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng việc thấu hiểu những khó khăn đặc thù này có thể góp phần xây dựng chính sách trong lĩnh vực pháp lý và xã hội, nhằm giảm thiểu thiên lệch và cải thiện tương tác liên chủng tộc. Hiện vẫn chưa rõ kinh nghiệm xã hội và môi trường sống ảnh hưởng như thế nào đến những khả năng này, song nghiên cứu được xem là một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao hiểu biết về cách con người tri giác người khác.

Giáo sư Tree bổ sung: Chúng tôi cũng cho rằng nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ sự đa dạng trong năng lực nhận diện khuôn mặt của từng cá nhân, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét sự khác biệt cá nhân để đào sâu hiểu biết về nhận thức của con người. Luôn cần ghi nhớ rằng, việc một người gặp khó khăn ở một lĩnh vực nào đó không có nghĩa là họ không giỏi ở lĩnh vực khác. Chính sự biến thiên này là điều chúng tôi muốn nhấn mạnh.

JOURNAL ARTICLE