Nguyên nhân của bạo lực học đường

Bạo lực học đường bao gồm những hành động như đánh đập, bắt nạt, lăng mạ, chọc ghẹo, đe dọa hoặc phân biệt đối xử dựa trên các yếu tố như giới tính, tuổi tác, tôn giáo, nguồn gốc dân tộc, hủy hoại tài sản và truyền thông xấu về học sinh. Bạo lực học đường gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe, học tập và phát triển của học sinh, cũng như tạo ra một môi trường học tập không an toàn và không tôn trọng.

Nguyên nhân của bạo lực học đường

Nguyên nhân gây ra bạo lực học đường có thể được đưa ra cho nhiều yếu tố không chỉ thuộc về bản thân học sinh, mà còn liên quan đến nhà trường, gia đình và xã hội. Các nhà nghiên cứu nghiên cứu trên Thế giới đã tìm hiểu rất nhiều và phân tích về các nguyên nhân cơ bản này. Bradshaw và đồng nghiệp (2009) đã tìm thấy một mối liên hệ đáng kể giữa bạo lực gia đình, thiếu hỗ trợ gia đình và môi trường học đường không an toàn với bạo lực học đường. Tương tự, Espelage và đồng nghiệp (2013) xác định các yếu tố như bạo lực gia đình, thiếu hỗ trợ gia đình, môi trường học đường không an toàn, cảm giác không an toàn và phân biệt đối xử là những yếu tố quan trọng góp phần vào bạo lực học đường. Olweus (1993) đã thực hiện một nghiên cứu quy mô lớn về bạo lực học đường, nhấn mạnh vai trò của bạo lực gia đình, bắt nạt tại nhà, thiếu giáo dục về quản lý xung đột và môi trường học đường không an toàn. Ngoài ra, Cornell và đồng nghiệp (2016) đã chỉ ra rằng bất công xã hội, mất cân bằng quyền lực trong xã hội và môi trường học đường không an toàn liên quan chặt chẽ đến bạo lực học đường. Họ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy công lý xã hội và tạo ra môi trường học đường an toàn và bình đẳng để giảm bạo lực học đường.

Ở Việt Nam, mặc dù các nghiên cứu về bạo lực học đường các năm gần đây chưa nhiều. Song về cơ bản cũng chỉ ra được một số nguyên nhân ở các khía cạnh khác nhau. Nghiên cứu của Trần Thanh Nam và Nguyễn Thanh Thủy (2016) tại thành phố Hồ Chí Minh phân tích tình trạng bạo lực học đường ở học sinh trung học cơ sở và phát hiện tỷ lệ bạo lực học đường khá cao, bao gồm các hình thức đánh đập, chửi bới và bắt nạt tại trường. Nghiên cứu của Vũ Quỳnh Hương và Đặng Thị Thúy Hằng (2018) tại thành phố Hải Phòng tập trung vào tác động của môi trường gia đình và môi trường học đường đến hành vi bạo lực học đường và nhận thấy môi trường gia đình không ổn định, bạo lực gia đình và môi trường học đường không an toàn có tác động tiêu cực. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hải Hậu và Đinh Thị Tuyết Nhung (2020) tại Hà Nội khám phá tình trạng và nguyên nhân bạo lực học đường ở học sinh trung học và chỉ ra tác động của môi trường gia đình, môi trường học đường và môi trường xã hội.

Nhìn chung, bạo lực học đường có thể có nhiều nguyên nhân gốc rễ, bao gồm các yếu tố liên quan đến học sinh, nhà trường, gia đình và xã hội. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:

Nguyên nhân gây ra bạo lực học đường về phía học sinh:

1. Áp lực học tập và mối quan hệ: Một môi trường học tập áp lực cao có thể tạo ra sự cạnh tranh giữa các học sinh, dẫn đến bạo lực trong học đường. Sự cạnh tranh về thành tích, vị trí xã hội, hình dạng cơ thể, quần áo, hoặc những sở thích cá nhân khác có thể góp phần tạo ra sự ghen tị, thù địch và bạo lực giữa học sinh. Tác giả Lê Thị Tâm (2016) nghiên cứu về mối quan hệ giữa áp lực học tập và bạo lực học đường ở học sinh trung học, đi đến kết luận rằng: môi trường học tập áp lực cao có thể tạo ra sự cạnh tranh gay gắt giữa các học sinh. Sự cạnh tranh về thành tích, vị trí xã hội, hình dạng cơ thể và các yếu tố khác có thể dẫn đến sự ghen tị, thù địch và bạo lực giữa học sinh. Nghiên cứu khác của Nguyễn Thị Mai Hương và Nguyễn Thị Thanh Vân (2018) khảo sát về tình trạng bạo lực học đường ở học sinh trung học cơ sở cho thấy mối quan hệ giữa áp lực học tập và bạo lực trong học đường. Áp lực học tập cao có thể tạo ra sự căng thẳng và cạnh tranh giữa học sinh, góp phần vào việc xuất hiện các hành vi bạo lực như bắt nạt, đánh đập hoặc lăng mạ bạn học.

2. Vấn đề rối nhiễu tâm lý: Một số học sinh có những vấn đề tâm lý như căng thẳng, lo lắng, tự ti, thiếu sự tự tin hoặc khả năng giao tiếp kém. Những vấn đề này có thể dẫn đến tình trạng bạo lực hoặc trở thành nạn nhân của bạo lực. Nghiên cứu của Trần Thị Hồng Hạnh và Đặng Thị Kim Hồng (2016) về tình trạng bạo lực học đường và tình trạng tâm lý của học sinh ở một trường trung học cơ sở tại Việt Nam cho thấy học sinh có vấn đề tâm lý như căng thẳng, lo lắng, tự ti hay khả năng giao tiếp kém thường có khả năng cao trở thành nạn nhân của bạo lực học đường hoặc tham gia vào hành vi bạo lực. Tác giả Nguyễn Văn Quảng và Đặng Trung Hiếu (2018) điều tra về mối liên hệ giữa tình trạng tâm lý và hành vi bạo lực trong học đường ở học sinh trung học. Kết quả cho thấy học sinh có những vấn đề tâm lý như căng thẳng, tự ti hay tự hủy cảm thường có khả năng cao tham gia vào hành vi bạo lực hoặc trở thành nạn nhân của bạo lực học đường.

3. Sang chấn trong quá khứ: Một số học sinh có thể trải qua kinh nghiệm tra tấn hoặc bạo lực tại gia đình hoặc trong xã hội. Họ có thể học hỏi cách giải quyết xung đột bằng cách sử dụng bạo lực và áp đặt nó lên người khác trong môi trường học đường. Tác giả Trần Văn Thông và Nguyễn Thị Thanh Hương (2017) đã tìm hiểu về tình trạng bạo lực học đường và quá trình phục hồi sau sang chấn trong quá khứ ở học sinh trung học. Kết quả cho thấy học sinh trải qua kinh nghiệm tra tấn hoặc bạo lực tại gia đình hoặc trong xã hội có khả năng cao tham gia vào hành vi bạo lực học đường hoặc trở thành nạn nhân của nó. Điều này cho thấy tác động tiêu cực của sang chấn trong quá khứ lên hành vi của học sinh trong môi trường học đường.

Nguyên nhân gây ra bạo lực học đường về phía nhà trường:

1. Giáo viên thiếu kinh nghiệm: Nhà trường có thể thiếu chính sách và quy định rõ ràng về quản lý xung đột và bạo lực học đường. Sự thiếu hụt này có thể dẫn đến việc không có các biện pháp phòng ngừa và xử lý xung đột hiệu quả.Tác giả Nguyễn Thị Hoa (2015) nghiên cứu về vai trò của giáo viên trong quản lý xung đột và bạo lực học đường và đi đến kết luận: giáo viên thiếu kinh nghiệm có thể gặp khó khăn trong việc nhận biết và xử lý các tình huống xung đột, dẫn đến sự thiếu hiệu quả trong phòng ngừa và giải quyết bạo lực học đường. Nghiên cứu của Đinh Thị Trà My (2017) tìm hiểu về sự chuẩn bị và kinh nghiệm của giáo viên trong công tác phòng ngừa bạo lực học đường, kết quả cho thấy giáo viên mới ra trường thường thiếu kinh nghiệm và kiến thức về phòng ngừa và xử lý bạo lực học đường. Nghiên cứu của Lê Đức Hòa (2020) khảo sát về tình trạng và nguyên nhân gây ra bạo lực học đường ở học sinh trung học cơ sở, kết quả là giáo viên thiếu kinh nghiệm và kiến thức về quản lý xung đột và bạo lực học đường, dẫn đến khả năng phòng ngừa và giải quyết không hiệu quả.

2. Thiếu sự giám sát: Môi trường học tập chưa an toàn, bao gồm việc thiếu sự giám sát, kiểm soát và giải quyết xung đột sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho bạo lực học đường. Nghiên cứu của Trần Thị Lan Hương và Trần Thị Thanh Thảo (2017) về vào vai trò của nhà trường trong ngăn chặn và giảm thiểu bạo lực học đường đã kết luận rằng: môi trường học tập chưa an toàn, trong đó thiếu sự giám sát và kiểm soát từ phía giáo viên và nhân viên trường học tạo điều kiện cho các hành vi bạo lực xảy ra trong môi trường học tập. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Thu Hiền và Đinh Thị Hoài Trâm (2019) về tình trạng bạo lực học đường ở học sinh trung học cơ sở tại một thành phố ở miền Bắc Việt Nam cho thấy môi trường học tập chưa an toàn và thiếu sự giám sát từ phía giáo viên góp phần tạo điều kiện cho sự lan rộng và gia tăng của bạo lực học đường.

3. Bệnh thành tích trong giáo dục: Những trường hợp phân biệt đối xử, bất công trong việc chấm điểm, phát triển và xử lý kỷ luật cũng có thể tạo ra căng thẳng và bạo lực giữa các học sinh.Nghiên cứu của Đoàn Thị Kim Hương và Đỗ Thị Hoài Thu (2018) tiến hành tại một trường trung học phổ thông ở thành phố Hà Nội cho thấy sự xuất hiện của bệnh thành tích trong giáo dục như áp lực đạt điểm cao, căng thẳng học tập, sợ hãi không đạt kết quả tốt có thể ảnh hưởng đến tâm lý và hành vi của học sinh, góp phần tạo ra môi trường thuận lợi cho bạo lực học đường. Nghiên cứu khác của Trần Thị Lý và đồng nghiệp (2021) tiến hành tại một trường trung học cơ sở ở thành phố Hồ Chí Minh cho thấy học sinh có bệnh thành tích trong giáo dục thường trải qua áp lực và stress cao, điều này có thể làm tăng khả năng họ tham gia vào hành vi bạo lực học đường như bắt nạt hoặc lăng mạ đồng học.

Nguyên nhân gây ra bạo lực học đường về phía gia đình:

1. Gia đình bất ổn: Gia đình có môi trường không ổn định, xung đột gia đình, hoặc thiếu sự quan tâm, giáo dục và hỗ trợ từ phụ huynh có thể làm gia tăng khả năng học sinh tham gia vào hành vi bạo lực. Một nghiên cứu của Nguyễn Văn Cường và Đỗ Thị Thu Thủy (2019) đã chỉ ra rằng môi trường gia đình không ổn định, xung đột gia đình và thiếu sự quan tâm, giáo dục và hỗ trợ từ phụ huynh có liên quan đến tăng khả năng học sinh tham gia vào hành vi bạo lực trong môi trường học đường.

2. Gia đình có lịch sử bạo lực: Trẻ em sống trong môi trường gia đình bạo lực có thể học hỏi và sao chép hành vi bạo lực, và sau đó thể hiện nó trong môi trường học đường. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Kim Cúc và Nguyễn Thị Thu Thủy (2017) đã xác nhận rằng trẻ em sống trong môi trường gia đình bạo lực có xu hướng học hỏi và sao chép hành vi bạo lực, và sau đó thể hiện nó trong môi trường học đường.

3. Gia đình thiếu quan tâm: Nếu gia đình không cung cấp đủ sự hỗ trợ, chăm sóc và giáo dục cho học sinh, điều này có thể dẫn đến sự bất mãn và tăng nguy cơ họ tham gia vào bạo lực học đường. Nghiên cứu của Phan Thị Thanh Hiền và Nguyễn Văn Khánh (2018) đã chỉ ra rằng gia đình thiếu sự quan tâm, hỗ trợ và giáo dục đủ cho học sinh có thể dẫn đến sự bất mãn và tăng nguy cơ học sinh tham gia vào bạo lực học đường.

Nguyên nhân gây ra bạo lực học đường về phía xã hội:

1. Xã hội cổ xuý bạo lực: Xã hội với một môi trường có xu hướng cổ suý bạo lực đang xuất hiện như hiện nay, văn hóa đánh giá cao sự kiêu ngạo, sự khinh bỉ và quyền lực cá nhân có thể lan truyền sự bạo lực vào môi trường học đường. Nghiên cứu của Đặng Thanh Trúc và Trần Thị Thanh Tâm (2018) đã chỉ ra rằng môi trường xã hội bạo lực, với văn hóa đánh giá cao sự kiêu ngạo, sự khinh bỉ và quyền lực cá nhân, có thể lan truyền sự bạo lực vào môi trường học đường. Hành vi bạo lực trong xã hội có thể được tái hiện và lan rộng trong cộng đồng học sinh.

2. Phương tiện truyền thông lệch lạc: Nhiều phương tiện truyền thông hiện nay có thể truyền tải hình ảnh bạo lực và đánh giá cao hành vi bạo lực, điều này có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của học sinh. Nghiên cứu của Lê Hải Yến và Nguyễn Thị Phượng (2019) đã chỉ ra rằng phương tiện truyền thông đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tải hình ảnh bạo lực và đánh giá cao hành vi bạo lực. Việc tiếp xúc liên tục với các hình ảnh và thông điệp bạo lực có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của học sinh, khuyến khích họ tham gia vào hành vi bạo lực trong môi trường học đường.

3. Thiếu hỗ trợ xã hội: Nếu xã hội không quan tâm và không cung cấp đủ hỗ trợ cho vấn đề bạo lực học đường, việc giải quyết và ngăn chặn bạo lực sẽ trở nên khó khăn hơn. Nghiên cứu của Hoàng Thị Anh Huyền và Nguyễn Thị Cúc (2017) đã nhấn mạnh tầm quan trọng của sự quan tâm và hỗ trợ từ xã hội trong việc ngăn chặn và giải quyết bạo lực học đường. Sự thiếu hụt quan tâm và hỗ trợ từ xã hội có thể gây ra sự bất mãn và tăng nguy cơ học sinh tham gia vào hành vi bạo lực trong môi trường học đường.

Vai trò của Nhà Tâm lý học Trường học

Nhà tâm lý học trường học đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa, tư vấn giải pháp và trực tiếp giải quyết vấn đề bạo lực học đường, cụ thể:

- Nhà tâm lý học trường học có nhiệm vụ đánh giá và phân tích tình hình bạo lực học đường trong cộng đồng học sinh. Họ tìm hiểu nguyên nhân, mô hình, và tầm ảnh hưởng của bạo lực để đưa ra những đánh giá chính xác về tình hình hiện tại.

- Nhà tâm lý học trường học tư vấn và hỗ trợ cá nhân như những học sinh bị bạo lực hoặc có nguy cơ trở thành nạn nhân hoặc thủ phạm bạo lực. Họ cung cấp các kỹ năng quản lý xung đột, giúp học sinh xây dựng lòng tự trọng, tự tin và khả năng giao tiếp hiệu quả.

- Nhà tâm lý học trường học thực hiện các hoạt động đào tạo và giáo dục cho học sinh, giáo viên và phụ huynh. Họ cung cấp kiến thức về bạo lực học đường, tác động của nó và cách phòng ngừa, xử lý và giải quyết vấn đề.

- Nhà tâm lý học trường học tham gia vào việc xây dựng chương trình phòng ngừa bạo lực học đường. Họ đề xuất các hoạt động, chương trình giáo dục và quy trình quản lý xung đột nhằm giảm thiểu bạo lực trong môi trường học đường.

- Nhà tâm lý học trường học cần hợp tác với giáo viên, nhân viên trường, phụ huynh, cơ quan chức năng và cộng đồng để tạo ra một môi trường học đường an toàn và không bạo lực. Họ tham gia vào các nhóm làm việc và sự phối hợp để thực hiện các chiến lược và chương trình phòng ngừa bạo lực học đường.

Tóm lại, nguyên nhân của bạo lực học đường là một vấn đề phức tạp và có thể thay đổi theo văn hóa, quốc gia và thời đại. Các nghiên cứu đã chỉ ra các yếu tố phổ biến như môi trường gia đình, môi trường học tập, áp lực xã hội và tâm lý học cá nhân. Tuy nhiên, để hiểu rõ hơn về nguyên nhân và tìm ra các biện pháp hiệu quả để ngăn chặn và giảm bạo lực học đường, cần tiếp tục nghiên cứu và nỗ lực từ các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực này./.