Mất ngủ và hội chứng rối loạn tâm thần có liên kết với nhau

Khi con người không ngủ đủ giấc, trí nhớ và sự tập trung của họ sẽ bị suy giảm trong một thời gian ngắn. Họ cũng ít có khả năng kiểm soát cảm xúc hơn bình thường.

Nếu tình trạng khó ngủ vẫn tiếp diễn, các hiệu ứng tâm lý lâu dài có thể bao gồm căng thẳng, chán nản, điên cuồng và rối loạn tâm thần. Nhân vật Christian Bale trong phim The Machinist cũng đã phải trải qua tình trạng ảo giác và rối loạn nhân cách hoang tưởng khi tình trạng mất ngủ tồi tệ hơn.

Mối quan hệ giữa chứng mất ngủ và các hội chứng rối loạn tâm thần là rất phức tạp. Đây không phải là vấn đề của việc tình trạng nào đến trước, mà là việc 2 tình trạng này liên hệ với nhau theo những cách thức mà con người vẫn chưa hiểu một cách đầy đủ, đúng mực.

Chứng mất ngủ

Mất ngủ là một hội chứng rối loạn giấc ngủ phổ biến. Theo ước tính, có khoảng 12-15% người trưởng thành tại Australia đều đã từng gặp các triệu chứng của hiện tượng mất ngủ.

Những người mất ngủ gặp vấn đề với việc đi vào giấc, ngủ không sâu và/hoặc khó duy trì giấc ngủ. Mất ngủ không chỉ ảnh hưởng tới chất lượng giấc ngủ của mỗi người mà còn cách thức mà chúng ta sinh hoạt và làm việc trong ngày tiếp theo.

Có nhiều yếu tố tâm lý và hành vi gây ra chứng mất ngủ và góp phần duy trì những ảnh hưởng tiêu cực lâu dài của bệnh, bao gồm:

- Các tác nhân tâm lý: tiền bạc, công việc, các vấn đề gia đình

- Khuynh hướng chú ý và lo lắng về giấc ngủ: chúng ta càng nghĩ nhiều về giấc ngủ, tình trạng sẽ càng tồi tệ hơn

- Thói quen ngủ không tốt: giờ giấc, thời lượng

Mất ngủ được xác định là một chứng rối loạn có mối liên hệ chặt chẽ tới các hội chứng rối loạn tâm thần.

Nhiều người mắc cả hội chứng mất ngủ và rối loạn tâm thần

Khoảng 1/2 số người được chẩn đoán mắc chứng mất ngủ cũng có một rối loạn tâm thần liên quan. Triệu chứng thường gặp nhất là căng thẳng, lo lắng, rối loạn lưỡng cực,  rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) và các rối loạn bổ sung có liên quan.

Chúng ta vẫn chưa biết được tại sao những rối loạn tâm thần lại được nhìn thấy ở mức độ cao đối với những người bị mất ngủ. Tuy nhiên, đã có một số giả thuyết đã được đưa ra, bao gồm:

- Có nguy cơ chia sẻ gene giữa chứng mất ngủ và rối loạn tâm thần. Nói cách khác, hệ gene của một số người có thể đã dẫn đường tới cả 2 tình trạng này

- Chia sẻ cơ chế phản ứng sinh học thần kinh. Cách thức não bộ phản hồi lại với tình trạng mất ngủ có thể có sự liên hệ với cách thức não bộ điều khiển nhận thức, cảm xúc và khen thưởng. Tình trạng rối loạn tâm thần ở những chức năng não bộ này được cho là có liên quan tới rối loạn tâm thần.

- Hệ thống miễn dịch bị viêm và/hoặc hoạt động khác thường có thể là nguyên nhân dẫn tới mất ngủ và rối loạn tâm thần.

Tình trạng nào đến trước?

Mất ngủ có thể diễn ra trước hoặc sau rối loạn tâm thần. Các nhà nghiên cứu gọi đây là mối quan hệ 2 chiều (bidirection). Chúng ta không thể nói rằng tình trạng này là nguyên nhân dẫn tới tình trạng kia. Chúng ta chỉ có thể nói rằng có mối liên hệ rõ ràng giữa 2 tình trạng mà thôi.

Mối liên hệ này đồng nghĩa với việc hoạt động chẩn đoán và điều trị của tình trạng này có thể có tác động tới việc điều trị và chẩn đoán của tình trạng còn lại. Ví dụ, nếu bạn không điều trị mất ngủ một cách triệt để, điều này có thể làm tồi tệ thêm các triệu chứng rối loạn tâm thần, góp phần gia tăng tình trạng và nguy cơ tái phát của bệnh.

Hiện nay, có một kiểu trị liệu thông qua nói chuyện (talking therapy) được biết tới với tên gọi là trị liệu hành vi nhận thức (CBT-cognitive behavioural therapy) nhằm giảm lo ấu và các triệu chứng tâm lý khó chịu khi bị mất ngủ (CBTi). Phương pháp trị liệu này có mục đích thay đổi những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi tiêu cực có thể dẫn tới mất ngủ. Trong nhiều trường hợp, việc trị liệu thành công chứng mất ngủ bằng CBTi cũng có thể giúp điều trị cho bệnh nhân rối loạn tâm thần (và ngược lại).

CBTi đặc biệt hiệu quả khi điều trị mất ngủ đi kèm với căng thẳng, lạm dụng chất gây hại hoặc rối loạn căng thẳng sau chấn thương. Tuy nhiên, CBTi kém hiệu quả khi điều trị mất ngủ đi kèm với rối loạn lưỡng cực và rối loạn tâm thần.

Vẫn còn rất nhiều điều chúng ta chưa biết về mối liên hệ giữa mất ngủ và các hội chứng rối loạn tâm thần. Năm 2023, một uỷ ban bao gồm các chuyên gia đã phác hoạ ra bức tranh nghiên cứu cần thiết để có thể thu hẹp những khoảng cách về kiến thức liên quan tới vấn đề này:

- Những nghiên cứu dài hạn bắt đầu trong giai đoạn tuổi thơ và thanh thiếu niên, trong đó thu thập dữ liệu về giấc ngủ và sức khoẻ tinh thần thông qua việc sử dụng các công nghệ điện thoại thông minh và công nghệ đeo (wearable technology-những vật dụng có thể đeo hoặc mang được trên người). Mục tiêu của những nghiên cứu này là cung cấp công cụ đo lường khách quan hơn đối với chứng mất ngủ và sức khoẻ tinh thần ở người trẻ, từ đó đưa ra những can thiệp sớm nếu cần thiết.

- Thêm nhiều nghiên cứu có sự tham gia của những người có nền tảng xã hội và văn hoá khác nhau. Thực tiễn giấc ngủ thường có sự quyết định mang tính văn hoá. Việc nghiên cứu trên nhiều nhóm người đa dạng sẽ cung cấp một bức tranh toàn diện về tình trạng mất ngủ và các hội chứng rối loạn tâm thần.

- Nhận thức cao hơn về hành vi của con người vào ban ngày và các yếu tố môi trường cũng như tác động của chúng tới tình trạng mất ngủ và sự xấu đi của sức khoẻ tinh thần